Waarom is de Amsterdamse grachtengordel werelderfgoed?

Vierhonderd jaar geleden werd-ie al aangelegd. Onze Amsterdamse grachtengordel! Met die mooie, deftige grachten. De Herengracht, Keizersgracht en de Prinsengracht die als een halve maanvorm, een gordel, om de oude stad heen liggen. Kijk. Hier op deze luchtfoto kun je die halve maanvorm heel goed zien. De grachtengordel is zo bijzonder dat-ie op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat. Dat is een lijst met plekken op de wereld die zo uniek zijn dat ze eigendom zijn van de hele wereld en altijd moeten blijven bestaan. Maar, waarom is die grachtengordel zo bijzonder? En hoe is-ie ontstaan? Daarvoor moeten we een dikke vierhonderd jaar terug in de tijd. Toen ging 't heel goed met de handel in Nederland. Vanuit heel Europa werden er goederen gehaald zoals wol, zout, granen en hout. Later wordt ook de VOC opgericht. Een groot handelsbedrijf dat met veel van dit soort schepen naar Azië vaart en daar koffie, goud en kostbare specerijen als kaneel en peper haalt. Al die goederen worden in dit soort pakhuizen opgeslagen en verder verkocht in Europa. Amsterdam wordt een van de belangrijkste handelssteden ter wereld. De kooplieden verdienen veel geld en het gaat de stad voor de wind. Amsterdam bestaat in die tijd alleen uit de oude Middeleeuwse binnenstad. De grachtengordel is er nog helemaal niet. Daar gaat verandering in komen, dat kun je hier goed zien. Ik ben benieuwd. Omdat het zo goed gaat met Amsterdam, groeit de stad snel. In 1570 wonen er nog maar 30.000 mensen. Zestig jaar later is dat al bijna vier keer zoveel. De oude stad barst uit haar voegen en moet uitbreiden. Maar, hoe? Vierhonderd jaar geleden gaat het Amsterdam door de handel zo voor de wind dat de stad moet uitbreiden. Om de oude binnenstad moeten nieuwe stadswijken worden gebouwd. Een megaproject. Hoe pak je zo'n stadsuitbreiding aan? En wat was belangrijker? De stad goed verdedigen tegen vijanden, of dat het er zo mooi mogelijk uitzag? Al die rijke kooplieden wilden natuurlijk een mooi, groot, sjiek huis aan de gracht. Hee, Annemiek. Hai. Jij bent directeur van het grachtenmuseum. Klopt. Dit zijn dus allemaal kaarten van de uitbreiding van de stad. Bijzonder, hè? Het ziet eruit alsof het heel veel werk is geweest. Hoe hebben ze dat gedaan? Er waren heel veel mensen bij betrokken. De burgemeester, waterbouwkundigen een penningmeester maar ook de belangrijkste: Hendrik Staats. De stadsarchitect. Dat was een heel belangrijk beroep in die tijd. Dit was de oude stad. In een soort halve maanvorm. Een probleem voor de uitbreiding was: welke vorm kies je? Ja. In die tijd hadden bijna alle steden een ronde vorm. Met een duidelijke stadsmuur en verdedigingstorens. Dat is eigenlijk de beste manier om je te beschermen tegen vijanden. Het probleem bij een ronde vorm is als je stukken land wil verkopen aan kooplieden. Want je krijgt een soort taartpunten. En daar willen rijke kooplieden hun huis niet op bouwen. Nee. Die wilden natuurlijk een mooi recht stuk met uitzicht op de gracht. Precies. En de penningmeester wilde dat ook. Dat bracht meer geld op. Natuurlijk. Uiteindelijk komt Hendrik Staats met een geniale oplossing. Oké. Want, om de oude stad moeten drie grote hoofdgrachten gegraven worden. In een halve maanvorm. Want op die manier kun je rechthoekige kavels maken. Waar de rijke kooplieden hun huizen en tuinen op kunnen bouwen. En ook nog eens aan de gracht kunnen wonen. En dus ook heel makkelijk hun goederen konden vervoeren. Precies. Heel slim. Op deze kaart kun je de hele uitbreiding zien. Ja. Ze ontwerpen ook dwarsgrachten voor de ambachtslieden om te wonen. Ja. En er wordt ook een heel nieuw havengebied ontworpen. Wauw. Je ziet dat daar een makkelijke toevoer van schepen is. Om dat alles, wat nieuw gebouwd werd, werd ook een grote verdedigingswal gebouwd om de stad te beschermen. Ja. Dat is toch geniaal? Het is echt een totaalplan: aan alles is gedacht. Dan is het bouwen geblazen. In 1613 beginnen de arbeiders hier vanaf de Brouwersgracht met het graven van de drie hoofdgrachten richting oost. Je kunt goed zien dat de huizen precies volgens het totaalplan zijn gebouwd. Namelijk allemaal even breed en met zo'n hijsbalk aan de bovenkant. Daarmee konden ze de goederen omhoog takelen en op zolder opslaan. Door de jaren heen worden veel kooplieden en bestuurders steeds rijker en gaan ze grotere panden bouwen. Echte stadspaleizen. Ze leven in grote weelde. Maar de rijkdom van die kleine groep heeft ook een keerzijde. De gewone bevolking is namelijk straatarm en vaak moeten kinderen vanaf hun zesde jaar al werken. De VOC verdient enorm aan de handel in Indonesië door de boeren te dwingen voor weinig geld alleen nog producten voor de VOC te verbouwen. Wie niet meewerkt wordt genadeloos gestraft, tot slaaf gemaakt of vermoord. Nederland houdt zich ook bezig met slavenhandel uit West-Afrika. Op schepen worden tot slaaf gemaakte mannen, vrouwen en kinderen naar Suriname en de Nederlandse Antillen gebracht. Daar moeten ze dan gedwongen en gratis op plantages werken voor Nederlandse meesters. Dat is ook jouw voorouders overkomen, Maxence. Wat weet jij daar precies van? Ik weet dat mijn voorouders van Ghana naar Suriname zijn gebracht. Per boot. En dat ze tot slaaf gemaakt zijn geweest. Ze moesten werken op een koffie-, suiker-, of tabaksplantage. Welke plantage het precies is geweest weet ik niet. Maar wel dat ze een vreselijk leven hebben gehad, net als alle andere tot slaaf gemaakten. Ze moesten zeven dagen per week, twaalf uur per dag keihard werken in de brandende zon. Ook kinderen moesten keihard werken. Vanaf dat ze konden lopen, moesten ze werken op de plantage. Als je niet hard genoeg werkte of je deed iets fout, dan kreeg je met de zweep te maken van je slavenmeester. Zo kwam het ook voor dat je handen, vingers of neus werden afgehakt. Echt? Leren lezen en schrijven was verboden. Je kon elk moment verkocht worden. En je kinderen ook. Gezinnen werden uit elkaar gerukt. Het was echt heftig in die tijd. Je was puur het bezit van je slavenmeester. Je was dus eigenlijk niks. Het is totaal onmenselijk, toch? Het is echt een enorm wreed systeem waarmee de Nederlandse kooplieden heel veel geld verdiende aan de cacao, tabak, suiker en koffie. De uitbreiding van Amsterdam is in 1660 in volle gang. Het westelijke gedeelte van de grachtengordel was af. Het oostelijke wordt nu gebouwd. Veel kooplieden zijn ondertussen zo rijk geworden van de handel dat ze niet een maar twee kavels naast elkaar kopen op de sjiekste gracht, namelijk de Herengracht. Om daar dan dure mooie grachtpanden te bouwen als een soort stadspaleisjes om mee te showen. Het ene huis is nog mooier en sjieker dan het andere. Met schitterende gevels en versieringen. Het is een en al pracht en praal. Voor de rijkelui kan het niet op. Voor hen is het een gouden tijd. Hoe is het voor jou om de grachtengordel zo te zien terwijl je weet dat jouw voorouders daaraan hebben bijgedragen doordat ze als slaaf gemaakten op een plantage werkten? Ik vind de grachtengordel mooi. Maar het doet mij vreselijk veel pijn te weten dat mijn voorouders zo'n vreselijk leven hebben gehad. Net als alle andere tot slaaf gemaakten. Ik weet dat mijn voorouders gevlucht zijn in de jungle van Suriname. Als de Marrons. Ze hebben een arm maar vrij leven gehad. Ze hebben een begin gemaakt aan het afschaffen van de slavernij. Daar ben ik tot de dag van vandaag heel trots op. Kan ik me voorstellen. Je gaat toch een beetje anders kijken naar de grachtengordel. Het is werelderfgoed dat we moeten bewaren, maar waarvan het heel belangrijk is de hele geschiedenis te kennen.