Waarom is de Van Nellefabriek werelderfgoed?

Wat hebben de Acropolis in Athene, de Taj Mahal in India en de Opera House in Sydney met elkaar gemeen? Ze zijn allemaal uniek in de wereld. Het zijn drie van de werelderfgoederen. Je hoeft geen wereldreis te maken om ze te zien, want we hebben ze ook gewoon in Nederland. Vandaag zijn we bij de Van Nellefabriek in Rotterdam. In 2014 is de van Nellefabriek als 10e Nederlandse erfgoed op de werelderfgoedlijst van UNESCO geplaatst. Deze voormalige koffie-, thee- en tabaksfabriek is tussen 1925 en 1931 gebouwd. Het is een voorbeeld van het Nieuwe Bouwen: Een stroming in de industriële architectuur van het begin van de 20e eeuw. Het moest de ideale fabriek worden. Het werken in een fabriek was in die tijd vies en zwaar. Dit is de oude fabriek. Stank. Te donker. Lawaai. Geen daglicht. Niet gezond voor de arbeiders. De directeur van de Van Nellefabriek, Cees van der Leeuw, dacht: Dit moet anders. Werknemers moeten een fijne plek hebben om te werken. Er moet meer licht, meer lucht, meer ruimte. Het moet schoon zijn! En ze moeten kunnen sporten en kunnen douchen. In 1923 gaf hij de opdracht tot het bouwen van de fabriek volgens de normen van Het Nieuwe Bouwen. Het oorspronkelijke ontwerp is van Michiel Brinkman. Maar na zijn overlijden werd zijn werk overgenomen door zijn zoon Jan Brinkman en Leendert van der Vlugt. De fabriek moest een andere locatie krijgen. Van het centrum in Rotterdam naar net buiten de stad. Vlakbij het kanaal en het spoor, ideaal voor de aanvoer en doorvoer van goederen. In 1925 begon de bouw, na zes jaar was de Van Nellefabriek klaar. Uniek in die tijd! Het hele Van Nelle-complex is opgebouwd uit verschillende onderdelen. Naast het kanaal waren de magazijnen waar de grondstoffen voor koffie, thee en tabak werden opgeslagen. De fabrieken staan hier. Hier werd tabak verwerkt. Hier de koffie. Hier de thee. Dit is het ketelhuis, waar stoom en energie werd opgewekt voor de fabrieken. De Expeditiehal waar de bewerkte koffie, thee en tabak werd opgeslagen voordat het naar de winkels ging. De garage en de werkplaats voor onderhoud van de machines. En het kantoorgebouw voor het kantoorpersoneel en de directie. Welkom bij de Van Nelleweg 1. Toen de fabriek net gebouwd was, had hij heel veel bekijks. Zoveel staal en glas hadden de mensen nog nooit gezien. Dat is hartstikke mooi, maar ik ken meer mooie gebouwen in Nederland. Wat maakt dit nou werelderfgoed? Omdat het gebouw symbool staat voor een nieuwe manier van bouwen. Eerst werd bedacht wat er gedaan moest worden. Hoe ziet het productieproces eruit? Daaromheen werd het gebouw ontworpen. Het bouwen was ook echt vernieuwend voor die tijd. Dit is het eerste gebouw in Nederland waar gebruik is gemaakt van heipalen. En wat helemaal op is getrokken uit gewapend beton. Ramen, deuren, kozijnen. Allemaal hadden ze standaardmaten. Daar maken we nog steeds gebruik van. Dat is de reden waarom we redelijk snel woonwijken neer kunnen zetten. Door die standaardmaten. Ook uniek in die tijd: In deze fabriek was alles bovengronds. Gevels opgetrokken uit staal en glas. Ramen konden open. Dus licht, lucht, ruimte. De gebouwen waren smal en hoog. Dus ook al werkte je in de fabriek, je had daglicht. En heel belangrijk: het moest een plek zijn waar je wilde werken. Werknemers moesten gezond blijven. Er waren douches. Buiten waren sportvelden, tennisbanen. Je moest je er thuis voelen. Vanaf 1931 werden hier in het lichte gebouw koffie gebrand, thee en tabak verwerkt. Maar waarom staat het gebouw hier op deze plek in Rotterdam? Omdat deze plek vlakbij de haven van Rotterdam is. In de Rotterdamse haven kwamen en komen nog steeds schepen van over de hele wereld met allerlei producten. Zoals bijvoorbeeld thee uit Indonesië. Koffie uit Brazilië. En tabak hier uit dit gebied van de Verenigde Staten bij Tennessee. En omdat het gebouw dicht bij de haven is, konden de producten snel hier naartoe gebracht worden. Dus ook heel snel worden verwerkt. Hoe bewerkelijker het product was, hoe meer ruimte er nodig was. Hoe meer verdiepingen. Tabak was het moeilijkst. Acht verdiepingen. Koffie ernaast. Zes verdiepingen. Het makkelijkst was thee, drie verdiepingen. De grondstoffen kwamen binnen op de bovenste verdiepingen van de fabrieken. Van daaruit werden ze verder verwerkt. In de fabrieken werd een soort skilift-systeem bedacht waardoor de producten door de hele fabriek vervoerd konden worden. Wanneer ze helemaal klaar waren dan gingen ze via de luchtbruggen naar de Expeditiehal. Er is heel goed over nagedacht. Om alles zo snel en schoon mogelijk te laten verlopen. Dit hele gebouw wordt gedragen door paddenstoelvormige pilaren. Aan de bovenkant breder, meer draagkracht. Dat betekent dat de vloeren veel dunner konden. Minder gewicht en dat betekent ook dat ze meer verdiepingen op elkaar konden bouwen. En dat wilden ze, want ze wilden een smal, hoog gebouw waar veel licht naar binnenkwam. Er heerste hier vroeger een enorme bedrijvigheid. Er werkten hier iets van 1800 mensen. Vooral heel veel vrouwen. Uniek voor die tijd. Mannen en vrouwen werkten samen. Hallo. Er waren wel twee aparte trappen. Een voor de vrouwen en een voor de mannen. Die trappen leidden of naar de mannendouche en toilet of naar de vrouwendouche en toilet. Dat mocht niet samen. Er werd goed voor het personeel gezorgd. Ze moesten het naar hun zin hebben maar verschil moet er zijn. Zij konden tot de 7e verdieping, maar met deze speciale sleutel kon je naar de 9e. Zo! Boven op het hoogste fabrieksgebouw, het allerhoogste punt, is een glazen gebouwtje neergezet. De tearoom. Hier mochten alleen maar directieleden komen met gasten om thee te drinken en van het uitzicht te genieten. Het zag er toen wel iets anders uit. Maar hartstikke mooi! Wow. In 1995 ging deze fabriek dicht. Maar in 2000 werd het hele complex gerenoveerd en voldeed het aan de nieuwe eisen. Het was een duurzaam kantoorcomplex geworden, waar de mensen weer heel prettig konden werken. In 2004 was de renovatie klaar. Het complex heet nog steeds de Van Nellefabriek, maar er wordt geen koffie en thee meer verwerkt. Nu worden deze ruimtes verhuurd als kantoorruimtes. In 2014 komt de Van Nellefabriek op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Dit gebouw heeft de moderne architectuur van over de hele wereld beïnvloed. En het is een van de eerste fabrieken die rekening hield met de mensen die er werkten. Mooi, he? Dat wat in de jaren 20 van de vorige eeuw bedacht is, nog steeds werkt. En daarom is de Van Nellefabriek Werelderfgoed. Doeg.